Lê Quý Đôn – Nhà thơ, Tác giả, Nhà bác học lớn của Việt Nam thời Phong Kiến

Lê Quý Đôn – Nhà thơ, Tác giả, Nhà bác học lớn của Việt Nam thời Phong Kiến

Lê Quý Đôn (chữ Hán: 黎貴惇, 2 tháng 8 năm 1726 – 11 tháng 6 năm 1784), tên thuở nhỏ là Lê Danh Phương, tự Doãn Hậu (允厚), hiệu Quế Đường (桂堂), là vị quan thời Lê Trung Hưng, cũng là nhà thơ và được mệnh danh là "nhà bác học lớn của Việt Nam trong thời phong kiến”.

Ở thế kỷ 18, các tri thức văn hóa, khoa học của dân tộc được tích lũy hàng ngàn năm tới nay đã ở vào giai đoạn súc tích, tiến đến trình độ phải hệ thống, phân loại. Thực tế khách quan này đòi hỏi phải có những bộ óc bách khoa, Lê Quý Đôn với học vấn uyên bác của mình đã trở thành người "tổng hợp" mọi tri thức của thời đại.

Tác phẩm của Lê Quý Đôn thống kê có tới 40 bộ, bao gồm hàng trăm quyển, nhưng một số bị mối mọt ăn mất.

Thân thế và sự nghiệp

Ông sinh ngày 5 tháng 7 năm Bính Ngọ (2 tháng 8 năm 1726) tại làng Diên Hà, huyện Diên Hà, trấn Sơn Nam, nay là thôn Đồng Phú thuộc xã Độc Lập, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình.

Ông là con trai cả của ông Lê Phú Thứ (sau đổi là Lê Trọng Thứ), đỗ Tiến sĩ năm Bảo Thái thứ 2 (Giáp Thìn, 1721) và làm quan trải đến chức Hình bộ Thượng thư, tước Nghĩa Phái hầu. Ông Lê Trọng Thứ sinh năm 1694 và có hiệu là Trúc Am. Tổ tiên vốn là họ Lý ở huyện Đông Ngàn, trấn Kinh Bắc. Vì tránh nạn nên gia đình ông dời về ở xã Vị Dương (nay là huyện Thái Thụy, Thái Bình). Về sau gia đình ông lại đến ngụ cư ở xã Diên Hà, huyện Hưng Hà cùng tỉnh. Mẹ Lê Quý Đôn tên Trương Thị Ích, là con gái thứ ba của Trương Minh Lượng, đỗ Tiến sĩ khoa Canh Thìn (1700), trải nhiều chức quan, tước Hoằng Phái hầu.

Ba lần đỗ đầu

Thuở nhỏ, Lê Quý Đôn là người ham học, thông minh, có trí nhớ tốt, được người đương thời coi là "thần đồng". Năm lên 5 tuổi, ông đã đọc được nhiều bài trong Kinh Thi. Năm 12 tuổi, ông đã học "khắp kinh, truyện, các sử, các sách của bách gia chư tử".

Năm Kỷ Mùi, ông theo cha lên học ở kinh đô Thăng Long. Năm 1743 (Quý Hợi, đời vua Lê Hiển Tông), ông dự thi Hương và đỗ đầu (Giải nguyên) lúc 18 tuổi. Sau khi đỗ Giải nguyên năm 1743, vì không muốn trùng tên với Nguyễn Danh Phương (1690 - 1751), một thủ lĩnh nông dân đang nổi lên chống triều đình, nên ông đã đổi tên là Lê Quý Đôn. Sau đó, ông cưới bà Lê Thị Trang ở phường Bích Câu làm vợ. Bà là con gái thứ 7 của Lê Hữu Kiều, Tiến sĩ khoa Mậu Tuất (1718).

Tuy đỗ đầu khoa thi Hương, nhưng thi Hội mấy lần ông đều không đỗ. Ông ở nhà dạy học và viết sách trong khoảng 10 năm (1743-1752). Sách Đại Việt thông sử (còn gọi là "Lê triều thông sử") được ông làm trong giai đoạn này (Kỷ Tỵ, 1749), ông lại dự thi Hội, và lần này thì đỗ Hội nguyên. Vào thi Đình, ông đỗ luôn Bảng nhãn. Vì kỳ thi này không lấy đỗ Trạng nguyên nên kể như cả ba lần thi ông đều đỗ đầu.

Làm quan

Sau khi đỗ đại khoa, năm Quý Dậu (1753),  Lê Quý Đôn được bổ làm Thị thư ở Viện Hàn lâm, rồi sung làm Toản tu quốc sử vào mùa xuân năm Giáp Tuất (1754).

Năm Bính Tý (1756), ông được cử đi thanh tra ở trấn Sơn Nam, phát giác "6, 7 viên quan ăn hối lộ". Tháng 5 năm đó, ông được biệt phái sang phủ Chúa coi việc quân sự (chức Tri Binh phiên). Ba tháng sau, ông được cử đi hiệp đồng các đạo Sơn Tây, Tuyên Quang, Hưng Hóa... rồi đem quân đi đánh quân của Hoàng Công Chất.

Năm Đinh Sửu (1757), ông được thăng làm Hàn lâm viện Thị giảng. Trong năm này ông viết Quần thư khảo biện.

Đi sứ nhà Thanh

Năm Kỷ Mão (1759), vua Lê Ý Tông mất, triều đình cử ông làm Phó sứ, tước Dĩnh Thành bá, để cùng với Trần Huy Mật, Trịnh Xuân Chú cầm đầu phái đoàn sang nhà Thanh (Trung Quốc) báo tang và nộp cống (1760).

“Tháng 11 năm Kỷ Mão, Cảnh Hưng thứ 20 (1759) sai các ông Chánh sứ Trần Huy Mật, Phó sứ Lê Quý Đôn, Trịnh Xuân Chú sang tuế cống nhà Thanh, thêm vào việc báo tang vua [Lê] Ý Tông. ”

— Đại Việt sử ký tục biên

Trên đường sang Yên Kinh (nay là Bắc Kinh), Lê Quý Đôn thấy các quan lại nhà Thanh có thói quen gọi đoàn sứ của Đại Việt là "di quan, di mục" (quan lại mọi rợ), ông lên tiếng phản đối, từ đấy họ mới gọi là "An Nam cống sứ". Việc đáng kể nữa trong chuyến đi sứ này đó là ông đã được các quan lớn triều Thanh như Binh bộ Thượng thư Lương Thi Chinh, Công bộ Thượng thư Quy Hữu Quang và nhiều nho thần khác tìm đến thăm.

Đặc biệt, khi đến làm lễ ở điện Hồng Lô, Lê Quý Đôn gặp đoàn sứ thần Triều Tiên do Hồng Khải Hi (洪启禧 - 홍계희) đứng đầu (còn có Triệu Vinh Tiến 趙榮進 và Lý Huy Trung 李徽中). Sau đó, ông đã làm thơ với họ và cho họ xem ba tác phẩm của mình là Thánh mô hiền phạm lục, Quần thư khảo biện và Tiêu Tương bách vịnh. Tài văn chương và ứng đáp của ông làm cho họ "phải tôn trọng", "phải khen ngợi".

Một trong số các bài thơ Lê Quý Đôn giao lưu với các sứ thần Triều Tiên:

“送朝鮮國使其一

 

異邦合志亦同方，

學術本從先素王。

完福共欣歌五善，

逸才偏愧乏三長。

側釐白錘交投贈，

端委洪疇覓表章。

信筆書黃終歉歉，

粲花清論過揄揚。

Tống Triều Tiên quốc sứ kỳ nhất

Dị bang hợp chí diệc đồng phương,

Học thuật bản tòng Tiên Tố Vương.

Hoàn phúc cộng hân ca ngũ thiện,

Dật tài thiên quý phạp tam trường.

Trắc ly, bạch trụy giao đầu tặng,

Đoan ủy, hồng trù mịch biểu chương.

Tín bút thư hoàng chung khiểm khiểm,

Xán hoa thanh luận quá du dương.

 

Tiễn sứ thần Triều Tiên kỳ 1

Khác bang nhưng hợp chí, cũng cùng một hướng,

Học thuật vốn cùng theo Tiên Tố Vương.

Cùng vui với cái phúc được trọn vẹn, ca lên bài ca ngũ thiện,

Riêng thẹn cho mình đem khoe tài năng mà lại không đủ tam trường.

Giấy trắc ly và giấy bạch trụy trao tặng lẫn nhau,

Phép đoan ủy và phép hồng trù tìm thấy ở biểu chương.

Thả sức viết văn sửa chữ, thật uyển chuyển,

Miệng tươi như hoa luận bàn, rõ ràng lại quá đề cao. ”

— Lê Quý Đôn

Biên soạn sách

Trở về nước (Nhâm Ngọ, 1762), ông được thăng chức Thừa chỉ Viện Hàn lâm, rồi làm Học sĩ ở Bí thư các để duyệt kỹ sách vở, Ngô Thì Sĩ giữ chức Chính tự. Sách Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục viết rằng:

Bổ dụng Nguyễn Bá Lân và Lê Quý Đôn sung làm học sĩ trong Bí thư các, để duyệt kỷ sách vở, chọn người có văn học là bọn Ngô Thì Sĩ sung giữ chức chính tự trong các.

Năm Quý Mùi (1763), ông viết Bắc sứ thông lục. Trong khoảng thời gian 10 năm (1763-1772), Lê Quý Đôn nhiều lần được cử coi thi Hội.

Năm Giáp Thân (1764), ông dâng sớ xin thiết lập pháp chế, vì thấy một số quan lại lúc bấy giờ "đã quá lạm dụng quyền hành, giày xéo lên pháp luật", nhưng không được chúa nghe. Cũng trong năm đó, ông được cử làm Đốc đồng xứ Kinh Bắc, rồi đổi làm Tham chính xứ Hải Dương (Ất Dậu, 1765), song ông dâng sớ không nhận chức và xin về hưu.

Sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục viết rằng:

Tháng 6, mùa hạ. Lê Quý Đôn, tham chính Hải Dương bị bãi. Từ khi sang sứ nhà Thanh trở về nước, rồi bổ làm tham chính Hải Dương, Quý Đôn tự giãi bày chín tội, nhưng thực ra là tự kể công lao của mình.

Theo Phan Huy Chú, lời sớ đại khái rằng: "Tấm thân từng đi muôn dặm còn sống về được, lại gặp cảnh vợ chết, con thơ phiêu bạt chỗ giang hồ, thần thực không thích làm quan nữa, xin cho về làng". Được chấp thuận, ông trở về quê "đóng cửa, viết sách". Cũng theo Phan Huy Chú, năm 1760, cha vợ ông Đôn là Lê Hữu Kiều mất. Năm sau (1761), vợ ông Đôn là Lê Thị Trang (sinh năm 1733) cũng mất vì bệnh lao khi chưa đầy 30 tuổi, và đã có sáu con. Theo nhà nghiên cứu Bùi Hạnh Cẩn, Lê Quý Đôn từ quan là vì thấy nhà chúa mỗi ngày thêm sa đà vào các việc vui chơi, muốn bổ ông đi trấn cõi ngoài để không còn phải nghe những lời can ngăn của ông, chứ không hẳn là vì nỗi buồn riêng về vợ con.

Đầu năm Đinh Hợi (1767), chúa Trịnh Doanh qua đời, Trịnh Sâm lên nối ngôi. Nghe theo lời tâu của Nguyễn Bá Lân, chúa cho triệu Lê Quý Đôn về triều, phong làm chức Thị thư, tham gia biên tập quốc sử, kiêm Tư nghiệp Quốc tử giám, lên vua Lê Hiển Tông đọc. Tháng 9 năm đó, ông được cử làm Tán lý quân vụ trong đội quân của Nguyễn Phan (tước Phan Phái hầu) đi dẹp cuộc nổi dậy của Lê Duy Mật ở Thanh Hóa. Năm Mậu Tý (1768), ông làm xong bộ Toàn Việt thi lục, dâng lên chúa Trịnh. Năm Kỷ Sửu (1769), ông dâng khải xin lập đồn điền khẩn hoang ở Thanh Hóa.

Năm Canh Dần (1770), bàn đến công lao đánh dẹp, ông được thăng làm Hữu thị lang bộ Hộ kiêm Thiêm đô Ngự sử. Mùa thu năm ấy, ông và Đoàn Nguyễn Thục nhận lệnh đi khám duyệt hộ khẩu ở xứ Thanh Hóa. Xong việc trở về, ông tâu xin tha bớt các thuế thổ sản, thủy sản cho các huyện và thuế thân còn thiếu. Chúa Trịnh liền giao cho triều đình bàn và thi hành. Ít lâu sau, ông được thăng Tả thị lang bộ Lại. Khi lãnh trọng trách này, ông có tâu trình lên bốn điều, được chúa khen ngợi, đó là:

·         Sửa đổi đường lối bổ quan.

·         Sửa đổi chức vụ các quan.

·         Sửa đổi thuế khóa nhà nước.

·         Sửa đổi phong tục của dân.

Sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục viết rằng:

"Trước kia, Quý Đôn làm phó đô ngự sử, thường dùng số bạc đút lót trong khi xét kiện để dâng chúa Trịnh, bèn được thăng chức Hữu thị lang bộ Hộ. Đến nay, nhân khi khám xét hạt Thanh Hoa trở về, lại dâng hơn một ngàn lạng bạc đã ăn của đút, nên do chức Hữu thị lang bộ Hộ thăng lên chức này."

Năm Nhâm Thìn (1772), ông được cử đi điều tra về tình hình thống khổ của nhân dân và những việc nhũng lạm của quan lại ở Lạng Sơn.

Năm Quý Tỵ (1773) đại hạn, nhân đó ông tâu trình 5 điều, đại lược nói: "Phương pháp của cổ nhân đem lại khí hòa, dẹp tai biến, cốt lấy lễ mà cầu phúc của thần, lấy đức mà khoan sức dân". Chúa nghe theo, bổ ông làm Bồi tụng (Phó Tể tướng), giữ việc dân chính, kiêm quản cơ Hữu hùng, tước Dĩnh Thành hầu. Trong năm này, ông viết Vân đài loại ngữ.

Tháng 5, năm 1773, chúa Trịnh Sâm hạ lệnh cho Nguyễn Nghiễm, Nguyễn Phương Đĩnh và Lê Quý Đôn làm lại sổ hộ tịch, Quý Đôn kê cứu tra xét quá nghiêm khắc, nhân dân đều nghiến răng căm hờn, họ làm thư nặc danh dán ở cửa phủ chúa Trịnh xin bãi bỏ Quý Đôn đi mà dùng Ngũ Phúc, lời lẽ trong thư rất là khích thiết. Nhân đây, Trịnh Sâm thay đổi mệnh lệnh, cho Ngũ Phúc cùng Quý Đôn đều giữ công việc đôn đốc làm sổ. Ngũ Phúc xin thi hành theo điều lệ đời Cảnh Trị, đại để có nơi tăng, có nơi giảm, có nơi bình bổ vẫn như cũ. Số dân đinh hơi kém với ngạch đinh năm Bảo Thái, dân cũng cho là thuận tiện.

Tháng 10 năm Giáp Ngọ (1774), chúa Trịnh Sâm thân chinh mang quân đánh Thuận Hóa, Lê Quý Đôn được cử giữ chức Lưu thủ ở Thăng Long.

Đầu năm Ất Mùi (1775), tướng Hoàng Ngũ Phúc đánh chiếm được Thuận Hóa. Tháng 2 năm đó, chúa Trịnh trở về kinh, rồi thăng ông làm Tả thị lang bộ Lại kiêm Tổng tài Quốc sử quán.

Cũng trong năm đó xảy ra vụ Lê Quý Kiệt (con Lê Quý Đôn) đổi quyển thi với Đinh Thì Trung. Bị phát giác, cả hai đều bị tội. Vì là đại thần, Lê Quý Đôn được miễn nghị. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Chính Biên, quyển thứ 44, tờ 27 và tờ 28) chép:

"Quý Kiệt con Quý Đôn. Kỳ đệ tứ khoa thi [thi Hội] này, Quý Kiệt cùng Đinh [Thì] Trung đổi quyển cho nhau để làm bài. Việc bị lộ, Đinh [Thì] Trung phải tội lưu đi Yên Quảng, Quý Kiệt phải trở về làm dân. Đinh [Thì] Trung nhân phát giác bức thư riêng của Quý Kiệt và cáo tố là do Quý Đôn chủ sự. Trịnh Sâm lấy cớ Quý Đôn là bậc đại thần, bỏ đi không xét, mà luận thêm tội Quý Kiệt, bắt giam cấm ở ngục ở cửa Đông".

Năm Bính Thân (1776), chúa Trịnh Sâm đặt ty trấn phủ ở Thuận Hóa. Lê Quý Đôn được cử làm Hiệp trấn Tham tán quân cơ, để cùng với Đốc suất kiêm Trấn phủ Bùi Thế Đạt tìm cách chống lại quân Tây Sơn. Tại đây, ông soạn bộ Phủ biên tạp lục. Ít lâu sau, ông được triệu về làm Thị lang bộ Hộ kiêm chức Đô ngự sử. Năm Mậu Tuất (1778), ông được cử giữ chức Hành tham tụng, nhưng ông từ chối và xin đổi sang võ ban. Chúa Trịnh chấp thuận, cho ông làm Tả hiệu điểm, quyền Phủ sự (quyền như Tể tướng, tạm coi việc phủ chúa), tước Nghĩa Phái hầu. Tháng 4 năm đó, Lê Thế Toại dâng bài khải công kích Lê Quý Đôn. Năm sau (1779), ông lại bị Hoàng Văn Đồng tố cáo, nên bị giáng chức. Tháng 7, năm 1779, thổ tù Hoàng Văn Đồng làm phản, triều đình sai Nguyễn Lệ, Nguyễn Phan đi đánh, Văn Đồng xin hàng. Sách Khâm định Việt sử Thông giám cương mục chép rằng:

"Văn Đồng cáo tố rõ tình trạng sách nhiễu của Quý Đôn và Xuân Hán. Lệ đem việc này tâu về triều, bọn Quý Đôn đều can tội, phải giáng chức".

Năm Tân Sửu (1781), ông lại được giữ chức Tổng tài Quốc sử quán.

Tháng 9 năm Nhâm Dần (1782), chúa Trịnh Sâm qua đời, Trịnh Cán được nối ngôi chúa. Chỉ vài tháng sau, quân tam phủ nổi loạn giết chết Quận Huy (Hoàng Đình Bảo), phế bỏ Trịnh Cán và Đặng Thị Huệ (vợ chúa Trịnh Sâm, mẹ Trịnh Cán), lập Trịnh Khải làm chúa. Nhớ lại hiềm riêng, Nguyễn Khản nói với chúa Trịnh Khải giáng chức Lê Quý Đôn.

Đầu năm Quý Mão (1783), ông nhận lệnh đi làm Hiệp trấn xứ Nghệ An. Ít lâu sau, ông được triệu về triều làm Thượng thư bộ Công.

Qua đời

Trong bối cảnh kiêu binh gây rối, triều chính rối ren, nhân dân đói khổ,... Lê Quý Đôn lâm bệnh nặng. Sau đó, ông xin về quê mẹ là làng Nguyễn Xá (huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam) để chữa trị, nhưng không khỏi. Ông mất ngày 14 tháng 4 năm Giáp Thìn niên hiệu Cảnh Hưng thứ 45 (tức 11 tháng 6 năm 1784), lúc 58 tuổi.

Thương tiếc, chúa Trịnh Tông (tức Trịnh Khải) đã đề nghị với vua Lê Hiển Tông cho bãi triều ba ngày, cử Bùi Huy Bích làm chủ lễ tang, đồng thời cho truy tặng Lê Quý Đôn hàm Công bộ Thượng thư. Đến khi vua Lê Chiêu Thống nắm quyền chính, ông được gia tặng tước Dĩnh quận công.

Con cái

Ông có bốn con trai: Lê Quý Kiệt, Lê Quý Châu, Lê Quý Tá và Lê Quý Nghị.

Tác phẩm

Theo GS. Dương Quảng Hàm, Lê Quý Đôn thật là một nhà bác học ở đời Lê mạt: một tay ông đã biên tập, trứ thuật rất nhiều sách. Tuy tác phẩm của ông đã thất lạc ít nhiều nhưng những bộ còn lưu lại cũng là một kho tài liệu để khảo cứu về lịch sử, địa dư và văn hóa của nước Việt... Có thể chia các tác phẩm chữ Hán của ông ra làm năm loại như sau:

1. Các sách bàn giảng về kinh, truyện

·         Dịch kinh phu thuyết (Lời bàn nông nổi về Kinh Dịch), gồm 6 quyển.

·         Thư kinh diễn nghĩa (Giảng nghĩa Kinh Thư), gồm 3 quyển, đã được khắc in, có tựa của tác giả đề năm 1772.

·         Xuân thu lược luận (Bàn tóm lược về Kinh Xuân Thu).

2. Các sách khảo cứu về cổ thư

·         Quần thư khảo biện (Xét bàn các sách), gồm 4 quyển, đã khắc in, có tựa của tác giả (đề năm 1757), của Chu Bội Liên (người nhà Thanh) và của Hồng Hải Hi (sứ Triều Tiên đề năm 1761).

·         Thánh mô hiền phạm lục (Chép về mẫu mực của các bậc thánh hiền), gồm 12 quyển, có tựa của Chu Bội Liên và Hồng Khải Hi đề năm 1761.

·         Vân Đài loại ngữ (Lời nói, chia ra từng loại, ở nơi đọc sách), gồm 4 quyển, viết năm 1773. Sách chia làm 9 mục, mỗi mục lại chia làm nhiều điều. Trong mỗi mục, tác giả trích dẫn các sách Trung Hoa (cổ thư, ngoại thư) nhiều quyển hiếm có, rồi lấy ý riêng của mình mà bàn. Xem sách này thì biết tác giả đã xem rộng đọc nhiều.

3. Các sách sưu tập thi văn

·         Toàn Việt thi lục (Chép đủ thơ nước Việt), gồm 20 quyển (theo Phan Huy Chú), nhưng hiện còn 15 quyển. Sách do ông phụng chỉ biên tập, dâng lên vua Lê Hiển Tông xem năm 1768. Trong sách sưu tập thơ của các thi gia Việt Nam từ đời Lý đến đời Hậu Lê... Đây là một quyển sách quý để khảo cứu về tiểu sử và tác phẩm của các thi gia.

·         Hoàng Việt văn hải (Bể văn ở nước Việt của nhà vua), là sách sưu tập các bài văn hay.

4. Các sách khảo về sử ký địa lý

·         Đại Việt thông sử (còn gọi là "Lê triều thông sử"), gồm 30 quyển (theo Phan Huy Chú), viết năm 1749. Đây là bộ sử được viết theo thể kỷ truyện (chỉ có phần Bản kỷ là chép theo lối biên niên) chép từ thời vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) đến vua Lê Cung Hoàng (theo Phàm lệ của tác giả). Tuy nhiên, hiện nay chỉ còn truyền lại mấy phần là:

·         Đế kỷ (2 quyển), chép từ năm Lê Lợi khởi nghĩa (1418) đến năm ông mất (1433).

·         Nghệ văn chí (1 quyển), chép về sách vở văn chương.

·         Liệt truyện (11 quyển), chép về các Hậu phi, Hoàng tử, Danh thần (đời vua Lê Thái Tổ) và Nghịch thần (từ cuối đời nhà Trần đến nhà Mạc).

·         Đại Việt sử ký tục biên (Nguyễn Hoàn, Lê Quý Đôn, Vũ Miên hợp soạn).

·         Bắc sứ thông lục (Chép đủ việc khi đi sứ sang Trung Quốc), 4 quyển, làm năm 1763. Trong sách ghi chép các công văn, thư từ, núi sông, đường sá, chuyện trò, đối ứng trong khi đi sứ (1760-1762).

·         Phủ biên tạp lục (chép lẫn lộn về chính trị cõi biên thùy), gồm 6 quyển, làm khi tác giả được cử làm Hiệp trấn Tham tán quân cơ ở phủ Thuận Hóa (1776). Trong sách biên chép khá tường tận xã hội xứ Đàng Trong (nhất là xứ Thuận Hóa và xứ Quảng Nam) ở thế kỷ 18.

·         Kiến văn tiểu lục (Chép vặt những điều thấy nghe), gồm 12 quyển, có tựa của tác giả đề năm 1777. Đây là tập bút ký nói về lịch sử và văn hóa Việt Nam từ đời Trần đến đời Lê. Trong sách, tác giả đã đề cập tới nhiều lĩnh vực thuộc chế độ các vương triều Lý, Trần, từ thành quách núi sông, đường sá, thuế má, phong tục tập quán, sản vật, mỏ đồng, mỏ bạc và cách khai thác cho tới các lĩnh vực thơ văn, sách vở...

·         Âm chất văn chú, gồm 2 quyển, đã khắc in, chép các bài huấn chú của các nhà ở Trung Quốc, có kèm theo lời đính chính của tác giả.

·         Lịch đại danh thần ngôn hành lục, gồm 2 quyển, chép công việc của các danh thần các triều.

5. Thơ văn

·         Liên châu thi tập, gồm 4 quyển, chép thơ của Lê Quý Đôn cùng các thi gia khác, và những bài trả lời của các thi sĩ nhà Thanh và Cao Ly làm khi ông đi sứ sang Trung Quốc.

·         Quế Đường thi tập (Tập thơ Quế Đường), gồm 4 quyển

·         Quế Đường văn tập (tập văn Quế Đường), gồm 3 quyển.

Về văn Nôm, hiện nay chỉ còn:

·         Bài thơ thất ngôn bát cú "Rắn đầu biếng học".

·         Bài kinh nghĩa: "Vãng chi nhữ gia, tất kính tất giới, vô vi phu tử" (Mày về nhà chồng phải kính răn, chớ trái ý chồng).

·         Bài văn sách hỏi về câu "Lấy chồng cho đáng tấm chồng, bõ công tô điểm má hồng răn đen".

·         Bài kinh nghĩa: "Mẹ ơi con muốn lấy chồng".

·         Bài "khải" viết bằng văn xuôi chép trong Bắc sứ thông lục.

Tuy nhiên trừ bài "khải" ra, theo PGS. Nguyễn Thạch Giang, các bài Nôm còn lại đều không chắc là của ông.

Nhận xét

Lê Quý Đôn là một "nhà bác học ham đọc, ham biết và ham viết", là "một nhà bác học có kiến thức hết sức uyên bác và đa dạng". Điều đó đã được nhà sử học Phan Huy Chú nói đến từ những năm đầu của thế kỷ 19, trích:

"Ông có tư chất khác đời, thông minh hơn người mà (vẫn) giữ tính nết thuần hậu, lại chăm học không biết mỏi. Tuy đỗ đạt vinh hiển, tay vẫn không rời quyển sách. Bình sinh (ông) làm sách rất nhiều. Bàn về kinh sử thì sâu sắc, rộng rãi, mà nói về điển cố thì đầy đủ rõ ràng. Cái sở trường của ông vượt hơn cả, nổi tiếng trên đời. Văn thơ ông làm ra gọi là Quế đường tập có mấy quyển" (trong "Nhân vật chí").

"Ông là người học vấn rộng khắp, đặt bút thành văn. Cốt cách thơ trong sáng. Lời văn hồn nhiên..., không cần suy nghĩ mà trôi chảy dồi dào như sông dài biển cả, không chỗ nào không đạt tới, thật là phong cách đại gia" (trong "Văn tịch chí").

Xét góc cạnh khác, theo Giáo sư Văn Tân thuộc Viện Sử học (Việt Nam), Lê Quý Đôn còn là:

·         Một nhà trí thức muốn có những cải cách trong xã hội Việt Nam.

·         Một nhà chính trị quan tâm đến nhân dân, gần gũi nhân dân, và hiểu những mong muốn của nhân dân.

·         Một nhà trí thức có tư tưởng tự tôn và tự hào dân tộc.

Tuy nhiên, là một nho sĩ trung thành với họ Trịnh, và ý hệ thức của Lê Quý Đôn là ý thức hệ của giai cấp phong kiến hồi thế kỷ 18, nên trong đời ông, ông đã từng đi đánh dẹp các đội quân nổi dậy chống lại triều đình Lê-Trịnh.

Giai thoại văn học

Có một số giai thoại kể về Lê Quý Đôn, đáng chú ý có chuyện Rắn đầu biếng học:

Người ta kể rằng, một hôm, Tiến sĩ Vũ Công Trấn đến thăm Tiến sĩ Lê Phú Thứ là người bạn cùng đỗ Tiến sĩ khoa Giáp Thìn 1724 (sau đổi là Lê Trọng Thứ). Nghe con bạn là Lê Quý Đôn còn trẻ mà đã hay chữ nên ông Trấn lấy đầu đề "Rắn đầu biếng học" để thử tài. Ít phút sau, Lê Quý Đôn đã làm xong bài thơ dưới đây:

Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà!

Rắn đầu biếng học lẽ không tha

Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,

Nay thét mai gầm rát cổ cha.

Ráo mép chỉ quen tuồng lếu láo,

Lằn lưng cam chịu vết roi da.

Từ nay Trâu Lỗ xin siêng học,

Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia!

Bài thơ đúng vần, đúng luật, rất hợp đầu đề, mà ý tứ lại cao kỳ. Đặc biệt, mỗi câu có tên một loài "rắn".

Các công trình gắn liền với tên tuổi của Lê Quý Đôn

Tên Lê Quý Đôn được dùng để đặt tên cho nhiều trường học, nhiều đường phố ở khắp nước Việt Nam như:

·         Trường Đại học Kỹ thuật Lê Quý Đôn ở Hà Nội

·         Trường Trung học phổ thông Lê Quý Đôn, Thành phố Hồ Chí Minh

·         Trường THPT Lê Quý Đốn − TP Cẩm Phả Quảng Ninh

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Điện Biên

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Lai Châu

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Quảng Trị

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Đà Nẵng

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Bình Định

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Khánh Hòa

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Ninh Thuận

·         Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn - Bà Rịa-Vũng Tàu

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Hải Phòng

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Tp Tam Kỳ, Quảng Nam

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Hà Tĩnh

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Thái Bình

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Hòa Bình

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Tp Biên Hòa, Đồng Nai

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - quận Đống Đa, Hà Nội

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - quận Hà Đông, Hà Nội

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - quận Cầu Giấy, Hà Nội

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - Tp Vị Thanh, Hậu Giang

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Tx Ngã Bảy, Hậu Giang

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Long An

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Đắk Nông

·         Trường THPT Lê Quý Đôn - Bắc Ninh

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - Tp Bắc Giang, Bắc Giang

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - Hải Dương

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - Tp Sóc Trăng, Sóc Trăng

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - Lào Cai

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - huyện Ý Yên, Nam Định

·         Trường THCS Lê Quý Đôn - huyện Mộc Châu, Sơn La

·         Trường Tiểu học Lê Quý Đôn, Tp Mỹ Tho, Tiền Giang

·         Phố Lê Quý Đôn ở Tp Uông Bí

·         Phố Lê Quý Đôn ở Tp Hạ Long

·         Phố Lê Quý Đôn ở Tx Quảng Yên

·         Phố Lê Quý Đôn, phường Bạch Đằng, quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội.

·         Phố Lê Quý Đôn, quận 3, thành phố Hồ Chí Minh.

·         Phố Lê Quý Đôn, phường Trần Lãm, thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình.

Nguồn WIKIPEDIA

Read More

Nguyễn Phúc Phương Mai – Con gái đầu lòng của Vua Bảo Đại – Nhân vật Hoàng Gia Việt Nam

Nguyễn Phúc Phương Mai – Con gái đầu lòng của Vua Bảo Đại – Nhân vật Hoàng Gia Việt Nam

Nguyễn Phúc Phương Mai (1 tháng 8 năm 1937 – 16 tháng 1 năm 2021), phong hiệu Thái Công tước Phu nhân xứ Addis Abeba và Thái Hầu tước Phu nhân xứ Sabotino, là con gái đầu lòng của vua Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương thuộc hoàng tộc Nhà Nguyễn.

Năm 1947, Nam Phương rời Việt Nam với đứa con của mình và sống tại Chateau Thorens, ngoại ô của thành phố Cannes, Pháp. Vào khoảng giữa năm 1949–1953, Phương Mai được học ở Pháp và sau đó trở về Việt Nam. Bà được học tại trường Convent des Oiseaux ở Đà Lạt. Bà đã phải lận đận ngay khi thôi học trung học, bà đã yêu một phi công, người lái máy bay cho cựu hoàng và đã có con với anh này, rồi máu ghen đã khiến họ chia tay. Lúc đó chẳng ai biết bà đã là một công chúa, con của vị vua đã thoái vị ở Việt Nam.

Sau đó ngày 5 tháng 8 năm 1971, Phương Mai kết hôn với doanh nhân người Ý làm trong ngành may mặc là Pietro Badoglio, cháu nội của thủ tướng thứ 28 của Ý Pietro Badoglio. họ đã có hai con là Don Flavio Badoglio, Công tước xứ Addis Abeba thứ ba (sinh ngày 20 tháng 3 năm 1973) và Donna Manuela Badoglio dei Duchi di Addis Abeba (sinh ngày 26 tháng 6 năm 1959). Cuối đời, bà sống chung với em gái mình là công chúa Phương Dung tại Louveciennes ngoại ô Paris, Pháp.

Bà qua đời vào ngày 16 tháng 1 năm 2021, thọ 83 tuổi.

Danh xưng

·       Công chúa Phương Mai của Việt Nam (1937–1971)

·       Công chúa Phương Mai, Công tước Phu nhân xứ Addis Abeba và Hầu tước Phu nhân xứ Sabotino (1971–1992)

·       Công chúa Phương Mai, Thái Công tước Phu nhân xứ Addis Abeba và Thái Hầu tước Phu nhân xứ Sabotino (1992–2021)

Nguồn WIKIPEDIA

Read More

Thanh Nga – Nữ hoàng sân khấu Việt Nam

Thanh Nga – Nữ hoàng sân khấu Việt Nam

Thanh Nga (31 tháng 7 năm 1942 – 26 tháng 11 năm 1978) là nữ nghệ sĩ cải lương tài sắc nổi tiếng của Việt Nam. Bà được mệnh danh là "Nữ hoàng sân khấu" của miền Nam Việt Nam thời điểm lúc bấy giờ.

Cuộc đời và sự nghiệp

Bà tên thật là Juliette Nguyễn Thị Nga, sinh ngày 31 tháng 7 năm 1942, quê quán ở Tây Ninh. Cha của bà là Nguyễn Văn Lợi (tức ông Hội Đồng Lợi), mẹ của bà là Nguyễn Thị Thơ (tức bà bầu Thơ) trưởng đoàn hát Thanh Minh Thanh Nga nổi tiếng một thời. Thanh Nga là một Phật tử, có pháp danh Diệu Minh.

Thanh Nga kết hôn hai lần, lần đầu với ông Nguyễn Minh Mẫn (sĩ quan Quân lực Việt Nam Cộng hòa), lần sau làm vợ thứ (không chính thức) với ông Phạm Duy Lân tức hiệu là Đổng Lân vì ông đã từng giữ chức Đổng Lý Văn phòng của Bộ Thông tin trong Đệ Nhị Cộng hòa của Việt Nam Cộng hòa (luật sư). Bà có một con trai với ông Lân là Phạm Duy Hà Linh (sinh 1973, nay là nghệ sĩ hài kịch).

Gia đình Thanh Nga còn có nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như:

Bầu Thơ (mẹ ruột)

Năm Nghĩa (cha dượng)

Bảo Quốc (em cùng mẹ khác cha)

Hà Linh (con trai)

Hữu Châu (cháu ruột, con nghệ sĩ Hữu Thìn)

Hữu Lộc (cháu ruột, con nghệ sĩ Hữu Thìn)

Giải thưởng tiêu biểu

1958: Giải Thanh Tâm triển vọng (vai sơn nữ Phà Ca, vở Người vợ không bao giờ cưới)

1966: Giải Thanh Tâm xuất sắc (vai Giáng Hương, vở Sân khấu về khuya)

Vinh danh

1984: Bà được Nhà nước truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú năm 1984 (theo Quyết định số 44-CT do Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng ký ngày 25/1/1984).

2007: Một bộ phim tài liệu về cuộc đời và sự nghiệp diễn xuất của Bà đã được cựu diễn viên – nhà báo Lê Quang Thanh Tâm thực hiện với tên gọi "Nữ hoàng sân khấu Thanh Nga" qua giọng đọc của Nghệ sĩ Nhân dân Bạch Tuyết do Đạo diễn Võ Văn Thanh Trí dàn dựng và Hãng phim MDC Entertainment thâu và dựng.

2015: Một con đường được vinh dự mang tên bà, đó là Đường Thanh Nga thuộc khu dân cư Gia Hòa, phường Phước Long B, thành phố Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh.

2018: Trong chương trình Ký ức vui vẻ nữ nghệ sĩ Ngọc Huyền tái hiện hình ảnh cố nghệ sĩ Thanh Nga trong vở cải lương Tiếng trống Mê Linh. Ngày 2 tháng 12 năm 2018 tại TP HCM, nghệ sĩ Hữu Châu và diễn viên Hà Linh đại diện gia đình cố nghệ sĩ Thanh Nga tổ chức buổi kỷ niệm 40 năm ngày giỗ vợ chồng bà.

 

Các vai diễn nổi bật

Cải lương

Áo cưới trước cổng chùa (vai Xuân Tự)

Bên cầu dệt lụa (vai Quỳnh Nga)

Bông hồng cài áo (vai Nga)

Bóng chim tăm cá (vai Cẩm Lệ)

Bóng tối và ánh sáng (vai Vân)

Bài thơ trên cánh diều (vai Thúy Liên)

Bọt biển (vai Mía)

Bơ vơ (vai Lài)

Chén trà của quỷ (vai Tiểu Lý)

Chiếc quạt trầm hương (vai Vương Bội Ngọc)

Chuyện tình 17 (vai Loan)

Chuyện tình An Lộc Sơn (vai Dương Thái Chân)

Con gái chị Hằng (vai Trinh)

Cung thương sầu nguyệt hạ (vai Hoạn Thư)

Dương Quý Phi (vai Dương Quý Phi)

Đoạn tuyệt (vai Loan)

Đời cô Lựu (vai Kim Anh)

Đôi mắt người xưa (vai Diệp Thúy)

Đôi nhân tình khùng (vai Hồng)

Gió ngược chiều (vai Hoàng hậu Mã Nhi Nương Bửu)

Giấc mộng đêm xuân (vai Xuân)

Giữa chốn bụi hồng (vai Ngọc Cầm)

Hai chuyến xe hoa (vai Lệ Hoa)

Hận tình vương nữ (vai Mai Ly)

Hoa Mộc Lan tùng chinh (vai Hoa Mộc Lan)

Hiệp hành khách (vai Đinh Đan)

Khói sóng tiêu tương (vai Bàng Lộng Ngọc)

Lá sầu riêng (vai Diệu)

Lan và Điệp (vai Lan)

Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga (vai Kiều Nguyệt Nga)

Lương Sơn Bá, Chúc Anh Đài (vai Chúc Anh Đài)

Mạnh Lệ Quân (vai Mạnh Lệ Quân)

Một trang tình sử (vai Huyền Châu)

Mưa rừng (vai K'Lai)

Mỹ nhân và loạn tướng (vai Dạ Lan Thanh)

Nắng sớm mưa chiều (vai Tuyết Vân)

Ngôi nhà ma (vai Hường)

Ngã rẽ tâm tình (vai Uyên)

Người đẹp Bạch Hoa thôn (vai Lý Hương Lan)

Người vợ không bao giờ cưới (vai Sơn nữ Phà Ca)

Nguyễn Huệ bình Thăng Long (vai Ngọc Hân)

Nhạc lòng năm cũ (vai Lệ Thu)

Ni cô Diệu Thiện (vai Diệu Thiện)

Nửa đời hương phấn (vai The/Hương)

Phạm Công – Cúc Hoa (vai bé Nghi Xuân)

Phụng Nghi Đình (vai Điêu Thuyền)

San Hậu (vai Tạ Nguyệt Kiểu)

Sân khấu về khuya (vai Giáng Hương)

Sau ngày cưới (vai Phận)

Số đỏ (bà Ngọc Lợi)

Sông dài (vai Lượm)

Tấm lòng của biển (vai Thanh)

Thái hậu Dương Vân Nga (vai Dương Vân Nga)

Thoại Ba công chúa (vai Thoại Ba)

Tiếng hạc trong trăng (vai Xuyên Lan)

Tiếng trống Mê Linh (vai Trưng Trắc)

Tình xuân muôn tuổi (vai Oanh)

Tuyết băng và bạo lực (Ca Lộ Thi)

Thuyền trăng trên bến ngũ hồ

Vợ và tình (vai Phượng)

Xử án Bàng Quý Phi (vai Bàng Quý Phi)

Ca cổ

Quả tim bất diệt (Soạn giả: Viễn Châu; Dĩa Hát Việt Hải)

Hoa mua trắng

Dưới bóng từ bi

Lan và Điệp

Hồi chuông Thiên Mụ

Mái tóc thề

Mưa rừng (Tác giả: Huỳnh Anh, Vọng cổ: Viễn Châu; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Thành Đô ơi giã biệt

Bông sen (Soạn giả: Trần Nam Dân)

Người chồng lý tưởng của em (Soạn giả: Viễn Châu; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Người mẹ miền nam

Bà Mẹ Hòn Đất

Người mẹ đào hầm

Hai lối mộng (Tân nhạc: Trúc Phương, Vọng cổ: Viễn Châu; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Tình thơ mộng (Tân nhạc: Vĩnh Phúc, Vọng cổ: Nguyễn Liêu; Dĩa Hát Continental Tân Cổ Số 33)

Cánh hoa thời loạn (Tân nhạc: Y Vân, Vọng cổ: Xuân Phát; Dĩa Hát Tân Thanh)

Cay đắng tình đời (Tân nhạc: Phượng Linh, Vọng cổ: Nguyễn Phương; Dĩa Hát Continental Tân Cổ Số 8)

Bao giờ em lấy chồng (hay Đoạn kết một chuyện lòng) (Tân nhạc: Minh Kỳ - Hoài Linh; Vọng cổ: Viễn Châu; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Xích lại gần anh tí nữa (Tân nhạc: Mặc Thế Nhân; Vọng cổ: Viễn Châu; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Cô gái xuân (Soạn giả: Viễn Châu; Dĩa Hát Asia)

Người đến rồi đi (Tân nhạc: Hồng Vân, Vọng cổ: Yên Sơn; Dĩa Hát Continental Tân Cổ Số 12)

Ngày ấy quen nhau (Dĩa Hát Continental)

Lỡ chuyến đò (Tân nhạc: Anh Việt, Vọng cổ: Yên Sơn; Dĩa Hát Continental Tân Cổ Số 20)

Trông chồng

Bên bờ kênh sáng

Gái làng Tân Hội

Kiếp cầm ca (Tân nhạc: Huỳnh Anh, Vọng cổ: Kiên Giang)

Trăm mến nghìn thương

Khi đã yêu (Tân nhạc: Phượng Linh (bút danh nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông); Vọng cổ: Đông Phương Tử (bút danh để viết tân cổ của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông); Dĩa Hát Continental)

Có bao giờ

Con của mẹ

Tâm sự chàng bán than

Tâm sự người yêu (Tân nhạc: Hồng Vân, Vọng cổ: Yên Sơn; Dĩa Hát Continental Tân Cổ Số 9)

Ngày mai đám cưới người ta

Nguyệt Kiểu xuất gia

Giã từ Đà Lạt (Dĩa Hát Hồng Hoa)

Vĩnh biệt đồi thông

Các anh đi (Dĩa Hát Continental)

Chuyện tình Tiêu Sử và Lộng Ngọc (Băng Nhạc Shotguns)

Nửa chừng xuân

Tình nở Đào Hoa thôn (Soạn Giả: Viễn Châu - Ngọc Huyền Lan; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Khi rừng sim thay lá

Hoa trinh nữ (Tân nhạc: Trần Thiện Thanh, Vọng cổ: Viễn Châu; Dĩa Hát Hồng Hoa)

Hận đồ bàn (Dĩa Hát Asia)

Lắng tiếng chuông ngân

Nhạc lòng năm cũ

Chuyện màu hoa trắng (Tân nhạc: Hà Phương, Vọng cổ: Xuyên Vân Tử; Dĩa Hát Continental)

Đừng nói với anh (Dĩa Hát Vô Tuyến)

Trăng lên đỉnh núi (hay Một kiếp đoạn trường) (Soạn giả: Loan Thảo; Dĩa Hát Việt Nam)

Phim ảnh

Thanh Nga cũng tham gia nhiều bộ phim, đáng chú ý nhất là:

Đôi mắt người xưa (vai Diệp Thúy - 1961)

Hai chuyến xe hoa (1962)

Loan mắt nhung (vai Xuân – 1970)

Sợ Vợ Mới Anh Hùng (1974)

Đứa Con Trong Lửa Đỏ (1975)

Một Thoáng Đam Mê (1973)

Mùa thu cuối cùng (1971)

Bụi Phấn Hồng

Vết thù trên lưng ngựa hoang (1971)

Lan và Điệp (vai Lan – 1971)

Xa lộ không đèn (vai Liễu – 1972)

Sau giờ giới nghiêm (vai Nhàn – 1972)

Người cô đơn (1972).

Nắng chiều (cô gái Huế) (1973)

Triệu phú bất đắc dĩ (1973)

Năm vua hề về làng (1974)

Quái nữ Việt Quyền Đạo

Thương muộn

Tìm lại cuộc đời (1977)

 

Bị sát hại và qua đời

Đêm ngày 26 tháng 11 năm 1978, khi diễn xong vở cải lương Thái hậu Dương Vân Nga ở rạp hát Cao Đồng Hưng (còn gọi là rạp Gia Định) - nằm ở khu vực chợ Bà Chiểu, quận Bình Thạnh, khoảng 23 giờ đêm, nghệ sĩ Thanh Nga lên chiếc xe hiệu Volkswagen sơn màu xám nhạt do chồng bà cầm lái để về nhà. Thanh Nga ngồi băng ghế phía sau cùng với con trai Cúc Cu khi đó mới 5 tuổi. Ở ghế trước, cạnh tài xế có võ sư Nguyễn Văn Các, làm vệ sĩ bảo vệ Thanh Nga. Ngay khi xe dừng trước cổng nhà nằm trên đường Ngô Tùng Châu (nay là đường Lê Thị Riêng, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh) chiếc xe đậu ở gara, vệ sĩ Các bước ra mở cửa thì bất ngờ một chiếc xe Honda 67 chờ tới, hai tên lạ mặt nhảy xuống (thủ phạm bắn chết vợ chồng nghệ sĩ Thanh Nga là tên cướp Nguyễn Thanh Tân và Nguyễn Văn Đức), dùng súng ngắn P38 khống chế anh vào trong xe. Chúng tiếp tục uy hiếp vợ chồng Thanh Nga để bắt bé Cúc Cu. Khi vợ chồng nghệ sĩ chống cự, chúng liên tiếp nã đạn bắn chết cả hai rồi biến mất. Ông Lân chết ngay tại chỗ còn nghệ sĩ Thanh Nga thì vẫn còn hơi thở. Vệ sĩ Các ôm Thanh Nga lên xích lô ra thẳng Bệnh viện Sài Gòn nhưng đã quá muộn. Viên đạn trúng ngực trái đã cướp đi sinh mạng của Thanh Nga ở tuổi 36.

“Khi vụ án khủng khiếp đó xảy ra, tôi mới hơn 5 tuổi. Hồi trước, mỗi lần nghĩ đến ngày đó tôi đau đớn lắm, nhưng chừng năm năm trở lại đây, có lẽ ở cái tuổi già dặn của đời người, tôi trầm tĩnh hơn: Ai cũng sẽ tới lúc không còn tồn tại trên cõi đời - chỉ khác là sớm hoặc muộn.”

— Hà Linh con trai cố NSƯT Thanh Nga chia sẻ.

Nhận xét

“Thanh Nga nổi tiếng, có lượng người hâm mộ hùng hậu nhưng ở cô ấy không tỏ vẻ ngôi sao kiêu kỳ. Ai tiếp xúc với Thanh Nga cũng thấy phong cách thanh lịch, nhẹ nhàng và hài hước. Đặc biệt, thái độ làm việc chuẩn mực của nữ nghệ sĩ, cô ấy đã không hẹn thì thôi, còn hẹn thì nhất định đến đúng giờ.”

— Nhiếp ảnh gia Đinh Tiến Mậu

“Chị Thanh Nga xuất hiện trên sân khấu sáng rực và có sức hút như một thỏi nam châm. Chị sống giản dị, chân thành nên khán giả và đồng nghiệp đều thương mến. Tôi sát cánh bên NS Thanh Nga từ nhỏ nên hiểu tính nết của chị. Chị hay nhõng nhẽo với mẹ nhưng khi làm việc thì hết lòng.”

— NSND Ngọc Giàu

Trong văn hóa đại chúng

Vụ ám sát vợ chồng nghệ sĩ Thanh Nga đã trở thành nguồn cảm hứng cho bộ phim "Ống kính sát nhân" của đạo diễn Nguyễn Hữu Hoàng, sản xuất năm 2018. Bộ phim lấy bối cảnh tại Đà Lạt những năm cuối thập niên 1960.

Nguồn WIKIPEDIA

Read More

Nguyễn Văn Thạc – Tác giả tác phẩm nổi tiếng “Mãi mãi tuổi hai mươi”

Nguyễn Văn Thạc – Tác giả tác phẩm nổi tiếng “Mãi mãi tuổi hai mươi”

 

Nguyễn Văn Thạc (14/10/1952 - 30/7/1972) là liệt sĩ Quân đội Nhân dân Việt Nam, tác giả cuốn Nhật ký "Chuyện đời" (hay còn được biết dưới cái tên "Mãi mãi tuổi hai mươi").

Thuở học sinh

Nguyễn Văn Thạc sinh ngày 14 tháng 10 năm 1952 tại làng Bưởi, Hà Nội, là con thứ 10 trong 14 anh em của một gia đình thợ thủ công. Cha mẹ có xưởng dệt nhỏ, thuê người dệt áo len và áo sợi. Khi Mỹ gây chiến tranh phá hoại miền Bắc, cha mẹ anh phải bán rẻ hết nhà cửa, xưởng máy, để sơ tán về quê tại xã Cổ Nhuế, huyện Từ Liêm. Hợp tác xã không có việc làm, nhà lại đông con nên tài sản gia đình nhanh chóng khánh kiệt. Bà mẹ Thạc phải đi cắt cỏ bán lấy tiền ăn.

Nhà nghèo nên Thạc vừa đi học, vừa phải đi làm thêm giúp đỡ bố mẹ nuôi sống gia đình. Bù lại, Thạc học rất giỏi. Suốt 10 năm học phổ thông, anh đều đạt loại A1 (giỏi toàn diện). Năm lớp 7, Thạc đạt giải Nhì (không có giải Nhất) học sinh giỏi Văn thành phố Hà Nội.

Khi gia đình đã sơ tán về quê ở Cổ Nhuế, Thạc học tại trường cấp III Yên Hoà B. Hằng ngày, anh phải đi bộ 4 cây số đến trường học; ngày nghỉ, thì đi bộ hàng chục cây số đến tận Thư viện Hà Nội để đọc sách. Tuy vất vả nhưng Thạc học giỏi đều tất cả các môn, đặc biệt là môn văn. Trong những năm học phổ thông, anh đã có nhiều tác phẩm văn, thơ được đăng trên các báo, được tuyển chọn in thành sách cùng với các tác phẩm của các tác giả thanh thiếu nhi khác như Trần Đăng Khoa, Hoàng Nhuận Cầm...

Năm lớp 10 (năm cuối bậc trung học phổ thông), anh đạt giải Nhất cuộc thi học sinh giỏi Văn toàn miền Bắc, năm học 1969-1970. Thời đó những học sinh học giỏi thường được tuyển chọn gửi đi đào tạo đại học tại Liên Xô hoặc các nước khác trong hệ thống XHCN. Tuy nhiên học lực và hạnh kiểm chỉ là hai trong nhiều tiêu chuẩn xét cử đi học nước ngoài. Không nằm trong diện được cử đi học nước ngoài, Thạc đã đăng ký thi và đỗ vào khoa Toán – Cơ của trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, khóa 15. Thạc đã học hết chương trình học kỳ I (đã thi) và học kỳ II (chưa thi) năm thứ nhất ngành Cơ học, khoa Toán - Cơ, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.

Nhưng đó cũng là thời gian cuộc Chiến tranh Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới. Chiến trường miền Nam ngày càng gay go và ác liệt. Hàng ngàn sinh viên các trường đại học phải tạm ngừng việc học tập để bổ sung lực lượng chiến đấu cho quân đội. Nguyễn Văn Thạc đã nhập ngũ ngày 6 tháng 9 năm 1971.

Chiến đấu và hy sinh

Giữa năm 1971, Quân đội Nhân dân Việt Nam chuẩn bị lực lượng cho những cuộc tổng tấn công trong năm 1972 tại các chiến trường Quảng Trị, Bắc Tây Nguyên, và Đông Nam Bộ (Bình Long, Bình Phước), trong đó hướng chủ yếu là Quảng Trị. Ngày 6 tháng 9 năm 1971, cùng với 21 sinh viên của K15 Toán - Cơ (Đại học Tổng hợp) và nhiều sinh viên khác, anh gia nhập Quân đội Nhân dân Việt Nam.

 

Sau 6 tháng huấn luyện, tháng 4 năm 1972 anh bắt đầu hành quân vào chiến trường. Anh viết cuốn nhật ký "Chuyện đời" từ ngày 2 tháng 10 năm 1971 đến ngày 3 tháng 6 năm 1972; trước khi hành quân vào chiến trường Quảng Trị, anh đã gửi cuốn nhật ký cùng nhiều lá thư về cho anh trai từ ngã ba Đồng Lộc. Hai tháng sau, ngày 30 tháng 7 năm 1972 anh đã hy sinh tại chiến trường Quảng Trị.

Cuốn sách Mãi mãi tuổi hai mươi

Năm 2005, cuốn nhật ký của Nguyễn Văn Thạc đã được Nhà Xuất bản Thanh niên in thành cuốn sách "Mãi mãi tuổi hai mươi" cùng với nhiều lá thư, hình ảnh về anh. Cuốn Nhật ký này đã gây được tiếng vang lớn trong toàn xã hội và trở thành một sự kiện văn học, phát hành kỷ lục bởi giá trị nhân văn, nghệ thuật từ một tâm hồn cao đẹp, thiết tha yêu quê hương, đất nước.

Nguồn WIKIPEDIA

Read More